Afyon Şirket Avukatı
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Haklar, topluluk içre insanların filhakika elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Doğruluk kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene çekmek, maşeri ömürın gerçekleşmesini sağlamak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin katsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyetle doğru kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içre insanların davranış ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte ahbaplık, beniâdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-beniâdem, beniâdem-huy ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna tuzakınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, topluluk sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan konseptlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak maksadıyla konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın bütünüdür. Elan münteşir bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşeri yaşlakin düzenidir. Haklar Lügat Demeı Haklar kelimesi Arapça “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “pay” kelimesinin çoğkoca “ilenme’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na bakarak ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk medlulında da kullanılır. Fen Demeı Haklar dönemden döneme değiştiği muhtevain hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Sınırlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre çizgi olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri husus alan kısmına Özel Haklar, kişiler ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun başlangıçlıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları beniâdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun valör yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla emsal nitelikteki tamam durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar alanında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek muhtevain kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve dünyalık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve gizliceçılık cezaları kabil ayrımlı ahbaplık dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya politik konseptleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik içre bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun kılgın amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk içre yaşayan insanların, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın yapısından meydana gelen ihtiyaçlarını katlamaya çtuzakışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın tabii yapısına ve bundan müterakki gelen gereksinimlerine müsait çıkmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de vabestedır; ekonomik gereksinimlara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile belirli bir organizasyon şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak gerçek kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla hak, “bir denklik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere iki ayrımlı anlamda kullanılır. Doğruluk gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet medlulında kişisel bir özelliği deyimler. Zat her hengâm haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni tespit etmek uğrunda mütemadi ve değhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak peritonı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık alanında hukuki valör olarak lakırtı konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini muhtevaaziz kurallar tamamü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek yerinde bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir valör niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lazım mevcut düzeni beklemek, gerekse onu değhizmettirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her hengâm adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta katmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık medlulında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına müsait olup olmadığı açısından bir valör ve yorum ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı katlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşlakin uyacak, hem de bu maşeri ömürın amerikan barış içre sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü sağlamaya çtuzakışacaktır.